بدون هیچ تردیدی یکی از مهم‎ترین و کارآمدترین ابزارهای تربیتی، تشویق کردن است. ازآنجا که کودک تمایل بسیار زیادی به جلب توجه و تأیید شدن دارد، به تشویق و تحسین ، واکنش مثبت نشان می‎دهد و به او اطمینان خاطر می‎دهد که مورد توجه قرار گرفته است.از این رو تشویق کردن ، نه تنها موجب تقویت و پرورش رفتارهای مثبت می‎شود بلکه آرامش و نشاط کودک را در پی خواهد داشت.
متاسفانه با تمام آثار مثبتی که تشویق و ترغیب کودک به دنبال دارد، غالباً افراد کمتر آن را به کار می‎گیرند.تصور کنیدکه شما می‎خواهید پیچی را باز کنید.علیرغم آنکه پیچ گوشتی مناسبی در جعبه ابزار خود دارید اما بدون توجه به آن تلاش و تقلا می‎کنید که با چنگ و دندان و چاقو آن را باز کنید. طبیعی است که یا موفق نمی‎شوید و یا با صرف انرژی فراوان و خستگی زیاد این کار را انجام می‎دهید.
تشویق کردن، ابزار بسیار عالی در جعبه ابزار تربیتی شماست که باید از آن بهره فراوان ببرید. اما گاهی به نظر می‎رسد تشویق‎های ما مؤثر واقع نمی‎شود و یا اینکه نتیجه معکوس می‎دهد.این گله و شکایتی است که برخی والدین در مشاوره‎ها دارند که ما هرچه فرزندمان را تشویق می‎کنیم اثر چندانی ندارد.پاسخ اینجاست که چه بسا این ابزار به شیوه درست و صحیحی به کار گرفته نمی‎شود.ما در این بحث، به بایدها و نبایدهای تشویق می‎پردازیم که در تشویق کودک، چگونه باید عمل کنیم تا بیشترین ایده را از آن ببریم و در نهایت به رشد و بهبود صفات مثبت او منجر شود.

۱٫فراوان تشویق کنید.

متاسفانه برخی والدین در استفاده از ابزار تشویق، خِسَت به خرج می‎دهند و به سختی و به ندرت ، چنین رفتاری را بروز می‎دهند.البته علت آن هم عمدتاً در دو نکته نهفته است:
اول اینکه تشویق کردن، یک رفتار اکتسابی است که فرد باید از خانواده و والدین خود آموخته باشد. فردی که در خانواده و خصوصاً از ناحیه والدین خود تشویق نشده باشد و چه بسا در محیطی که پر از تنبیه و تحقیر و سرزنش بوده بزرگ شده است هرگز تشویق کردن را نیاموخته و نمی‎تواند مشوق خوبی برای فرزند خود باشد و دوم اینکه گاهی ما با یک الگوها و باورهای غلط رشد کرده‎ایم و به غلط تصور می‎کنیم اگر فرزندمان را تشویق کنیم پررو و پرتوقع می‎شود. باید بگوییم که هرگز چنین نیست و اگر بایدها و نبایدهای تشویق را رعایت کنیم جای هیچ نگرانی نیست. با آرامش خاطر و خیال راحت، خود را به تشویق و تحسین کودک وادار کنید. حتی اگر خانواده شما، مشوق خوبی برای شما نبوده‎اند، شما با توجه به اهمیت این موضوع، خود را به استفاده فراوان از این ابزار تربیتی ملزم کنید.

۲-او را غافلگیر کنید

یکی از نکات مهم در تشویق، این است که باید تلاش کنید وقتی کودک به کار خوب و مثبتی مشغول است، او را غافلگیر کنید و بگویید او و رفتار خوبش را دیدید.متأسفانه برخی از والدین ، کاری به کار کودک ندارند اما به محض آنکه رفتار خطایی از او دیدند مچ او را می‎گیرند.تصور کنید کودکی که آرام با همبازی‎اش مشغول بازی است.پدر و مادر به او اعتنا و توجهی ندارند اما به محض اینکه در حین بازی متوجه می‎شوند کودک‎شان، حرف زشتی زد و یا کار خطایی کرد، او را مواخذه می‎کنند که این چه حرف و رفتاری بود که انجام دادی. در صورتیکه دقیقاً باید وارونه عمل شود. در خطاها تا آنجا می‎شوند باید تغافل کرد و نشنیده و نادیده گرفت و در عوض رفتار مثبت را باید جستجو کنید و تشویق کنید.مثلاً وقتی کودک مشغول مرتب کردن اسباب بازی‎هایش است یکباره مچ او را بگیرید که آفرین دیدمت داشتی اتاقتو مرتب می‎کردی.یا هنگامی که متوجه می‎شوید یک ساعتی در اتاق خود با خواهرش آرام بازی می‎کند، در را باز کنید و بگوئید که متوجه این شدید که سر و صدایی بلند نشده و با آرامش بازی می‎کند و او را تشویق کنید.

۳-تشویق باید به اندازه و متناسب با کار باشد.

اگر تشویق کردن‎های شما به اندازه و متناسب نباشد حتماً آثار مخربی بدنبال خواهد داشت. فرزند شما کار خوبی انجام داده است و شما می‎خواهید او را تشویق کنید باید ببینید چه اندازه و میزانی از تشویق با این کار تناسب دارد. اگر اندازه تشویق از اندازه کار بیشتر باشد، باعث پرتوقعی فرزند می‎شود. به عنوان نمونه والدینی که بسیار علاقه‎مند به درس خواندن و قبولی در کنکور فرزند خود هستند گاهی به او وعده‎های عجیب و غریب می‎دهند: مثلاً اگر دانشگاه قبول بشی، برایت فلان ماشین را می‎خرم!!! قطعاً این اندازه از پاداش و تشویق با کار او تناسبی ندارد. تصور کنید او درس می‎خواند و دانشگاه قبول می‎شود و شما هم برای او ماشین می‎خرید. اما برای تقویت رفتار خوب بعدی، باید نرخ و میزان پاداش را باید ببرید. حتی در تشویق‎های کلامی هم باید اندازه را رعایت کرد.
کودک، تکلیف‎های مدرسه‎اش را به موقع انجام داده است او را تحسین و تشویق کنید. اما گفتن اینکه فوق‎العاده و بی‎نظیر هستی، هم غیرواقعی و هم بیش از اندازه است.

۴-تشویق باشد متنوع باشد.

در تشویق همیشه تنوع به خرج دهید. اگر همیشه به یک شکل کودک را تشویق کنید، دچار دردسر می‎شوید. گاهی او را در آغوش بگیرید و ببوسید. گاهی او را با کلام خود تشویق کنید، گاهی برای او جایزه بخرید، گاهی برای تشویق او را به پارک و یا میهمانی ببرید، گاهی برای او خوراکی بخرید، گاهی یک امکانی را در اختیار او بگذارید و گاهی با او بازی کنید. اگر در تشویق تنوع  داشته باشید، کودک‎تان وابسته نمی‎شود. دقت کنید که اگر همیشه برای تشویق، برایش خوراکی بخرید شکمو می‎شود، اگر همیشه اسباب‎بازی برایش بخرید پرتوقع می‎شود، اگر همیشه او را به گردش ببرید او به اصطلاح دَدَری می‎‎شود و مدام از شما می‎خواهد که بیرون برود.

متأسفانه بسیاری از والدین صرفاً روی یک نوع تشویق تمرکز می‎کنند و این اثر تشویق را خنثی می‎کند خصوصاً مراقب باشید این تمرکز تشویق روی “پول” استوار نباشد. از آنجا که والدین دقت کافی و یا حوصله لازم را ندارند معمولاً سعی می‎کنند پاداش‎ها و تشویق مالی باشد و این فرزند را متوقع می‎سازد.

۵-وعده ندهید

در تشویق کردن مراقب باشید که کمتر وعده بدهید که اگر چنین نکنی و چنان کنی، فلان کار را برایت انجام می دهم. مثلاً اگر غذایت را بخوری، پارک می‎برمت، اگر در میهمانی مؤدب و آرام باشی، برایت بستنی می‎خرم و اسباب‎بازی‎ات را به دختر خاله‎ات بدهی فردا برایت عروسک می‎خرم. تشویق و پاداش اگر با وعده و وعید توأم باشد کودک کاسب می‎شود. می‎گویند پدری به کودکش گفت اگر دستهایت را بشویی ۲۰۰تومان بهت می‎دم. اگر دست و پاهایت را با هم بشویی ۴۰۰ تومان بهت می‎دهم. کودک گفت: بابا اگر حمام برم چقدر می‎دهی؟تا آنجا که امکان دارد مراقب باشید به کودک وعده پاداش ندهید. بلکه گاهی اگر کار مثبتی کرد او را تشویق کنید و پاداش بدهید و باز یادتان باشد که این پاداش‎ها، صرفاً نباید مالی باشد.

۶-تشویق بلافاصله باشد

توجه داشته باشید که هدف ما از تشویق کردن این است که یک رفتار خوب در کودک ما تداوم  و توسعه یابد. در واقع تشویق، حکم تقویت کننده رفتار را دارد. هرچه فاصله بین عمل خوب و تشویق و پاداش کمتر باشد، این رفتار بیشتر تقویت می‎شود و تشویق مؤثرتر است و هرچه فاصله بیشتر شود، دیگر آن پاداش، چندان تقویت کننده نیست.کودک شما امروز در میهمانی بسیار رفتار خوب و مؤدبانه‎ای داشت، وقتی از خانه برگشتید بلافاصله اظهار رضایت کنید و به پاداش این کار خوب، نیم ساعت با او به‎طور جدی بازی کنید، هرچه زودتر، بهتر.اما اگر کودکتان امروز در کارهای خانه به شما کمک کرد و شما یک ماه بعد برای او یک وسیله مورد علاقه‎اش را بخرید این چندان مؤثر نیست. هرچند تأکید کنید که این پاداش آن کار شماست، باز هم اثر چندانی ندارد.

۷- تشویق طلایی شما، مقایسه‎ای نباشد.

مراقب باشید هیچوقت کودک را در مقام مقایسه با کودکان دیگر تشویق نکنید. مثلاً هرگز نگویید آفرین از همه بچه‎های فامیل مؤدب‎تر هستی، از همه همکلاسی‎هایت نمره بهتری گرفتی، آفرین از خواهرت مسئولیت‎پذیرتر هستی. چنین صحبت‎هایی، کودک را مدام در مقام مقایسه ذهنی قرار می‎دهد و روحیه برتری‎طلبی بیمارگونه‎ای به او می دهد که در نهایت باعث غرور او می‎شود. اگر هم می‎خواهید کودک را در مقایسه قرار دهید او را با گذشته خود مقایسه کنید و تشویق کنید. مثلاً بگوئید آفرین، نسبت به ماه قبل، در درس خواندن جدی‎تر شده‎ای، نبست به گذشته، رفتارهای بسیار عاقلانه‎تری داری و معلومه دیگه بزرگ شدی.

۸- تشویق باید مشخص و دقیق باشد.

حتماً باید برای کودک روشن کنید چه رفتارهایی برای شما مطلوب و ارزشمند است و باعث خوشحالی و رضایت شما می‎شود و چه رفتاری را تشویق می‎کنید.گفتن این جمله که آفرین امروز خیلی دختر خوبی بودی، به هیچ عنوان فایده‎ای ندارد و باعث تقویت رفتار خوب او نمی‎شود. باید خیلی دقیق و مشخص بگویید که من امروز خیلی از شما راضی هستم، چون دیدم در میهمانی با اینکه خیلی دوست داشتی چند تا شیرینی برداری و بخوری ولی به یک شیرینی قناعت کردی. یا بگویید آفرین امروز با اینکه تا دیروقت مدرسه بودی و خسته بودی، تا آمدی بلافاصله لباس‎هایت را عوض کردی و به جالباسی آویزان کردی. هرچه دقیق‎تر و مشخص‎تر بگوئید چه رفتاری را تشویق می‎کنید، کار بهتر پیش می‎رود.

۹-تشویق باید در حضور کودکان دیگر معتدل باشد.

ممکن است شما دو فرزند داشته باشید که این لحظه، یکی از آنها رفتار بسیار خوب و در خور تحسینی انجام داده است که می‎خواهید او را تشویق کنید. مراقب باشید حالا که نگاه دقیق فرزند دیگرتان هم به شماست، در تشویق اعتدال را رعایت کنید. برخی والدین برای آنکه فرزند دیگرشان را به کار خوب ترغیب کنند، از فرزند اول خود به طور ویژه و فوق‎العاده‎ای، تجلیل می‎کنند و او را  به شدت مورد تشویق قرار می‎دهند. چنین رفتاری نه تنها فرزند دوم شما را به کار خوب تحریک نمی کند بلکه زمینه‎ساز حسادت می‎شود. بنابراین یادتان باشد که همیشه در جمع معتدل تشویق کنید و در خلوت به طور ویژه تحسین کنید. البته مراقب باشید به خاطر اینکه کودک دوم شما حسود نشود تشویق در جمع را کلاً رها نکنید. برای اینکه بهر حال بین رفتار خوب و بد، تفاوتی معلوم شده باشد حتماً رفتار خوب کودک‎تان را در حضور همه فرزندان تشویق کنید اما این تشویق معتدل باشد. اما به محض اینکه با کودک‎تان خلوتی داشتید و تنها بودید از او به طور ویژه تشکر کنید.

۱۰-تشویق، زمینه‎ها لغزش و خطا نشود.

اما نکته بسیار مهم و آخر اینکه مراقب باشید، تشویق خودش زمینه‎ساز یک خطا وانحراف جدی نشود. متأسفانه برخی از والدین برای آنکه فرزندشان، فلان کار خوب را انجام دهد، پاداش‎های خطرناکی می‎دهند که بسیار ویرانگر است. این نوع تشویق متأسفانه درباره‎ی فرزندان بزرگتر شیوع بیشتری دارد. پدر و مادر برای تشویق فرزند خود برای او وسیله‎ای خوب می‎خرند و یا به او یک آزادی عمل عجیب می‎دهند و این‎ها معمولاً هم با وعده‎های محکم توأم می‎شود. اگر دانشگاه قبول بشی می‎توانی شب‎ها تا دیروقت بیرون باشی، با دوستانت مسافرت بروی، با جنس مخالف ارتباط داشته باشی و…همیشه با خود بگویید آیا پاداشی که می‎دهم، این وسیله‎ای که می‎خرم، این آزادی عملی که می‎‎دهم، خودش تباهی و ویرانی بدنبال ندارد